Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Dersleri Nasıl Verilmeli?
2020-2021 Güz Dönemi Uzaktan Eğitim Çıkmazı: Tablet+SİM Kartı
Ağustos 26, 2020
Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü
Nisan 5, 2023
Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Dersleri Nasıl Verilmeli?
Uzaktan eğitim, günümüz bilgisayar ve iletişim teknolojilerini kullanarak zamandan ve mekândan bağımsız öğrenci ve eğitmenlerin sanal ortamda bir araya geldiği planlı, çağdaş ve yenilikçi bir eğitim sistemidir. Bütün dünyada olduğu gibi COVİD-19 nedeniyle ülkemizde de 23 Mart 2020 ‘den itibaren başta üniversitelerimiz olmak üzere tüm eğitim kurumları faaliyetlerine uzaktan eğitim sistemi ile sürdürmek zorunda kalmıştır.
Ani ve hızlı bir karar ile eğitimde sistemsel dönüşüm olabildiğince başarılı olmasına karşın herkesin kabul ettiği bir gerçek var ki, uzaktan eğitim ne yazık ki yeterince verimli olamadı. Özellikle üniversitelerde öğretim elemanlarının önemli bir bölümü daha fazla emek sarf etmelerine karşın uzaktan eğitimde ne yapmaları, nasıl eğitim vermeleri gerektiği konusunda yeterli eğitime sahip olamadıkları için bilgilerini tam olarak aktaramadılar. Her ne kadar farklı düşünülse de uzaktan eğitim öğrenci merkezli bir sistemdir, öğrenci ile eğitmenler fiziksel olarak aynı ortamda bulunmasalar bile öğrencinin istediği saatte ve mekânda öğrencilik işlemlerini yerine getirmesine olanak sağlar. Eğitimde fırsat eşitliğini sağlar, sorumluluk duygusunu artırır, özellikle çalışmak zorunda olanların ve fiziksel engellilerin eğitim almalarına olanak tanır. Kişinin bilgiye kolay ve hızlı ulaşmasını sağlarken öğrenme yeteneğine bağlı olarak hızını kendisinin ayarlamasına olanak tanır. Bunların yanında beslenme, barınma, ulaşım, fiziksel mekân, altyapı gibi harcamaları ortadan kaldırarak sadece teknolojik altyapı imkanlarına ihtiyaç duymaktadır.
Öğrencinin kaliteli eğitim alabilmek için teknoloji bütün imkân ve olanakları sağlamasına karşın sorun, eğitmenleri bu eğitimleri, öğrenciye nasıl vereceği ile ilgili. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) bu konuda özel ekipleri kurduğu donanımlı stüdyolarda ders kaynakları/materyalleri üretmek için oldukça planlı çalışmalara yöneldi. Gün geçtikçe daha etkin işler yapılacağı muhakkak.
Ancak bu yazının konusu daha çok üniversitelerde öğretim elemanlarının eğitim materyalleri hazırlama konusunda neler yaptığından ziyade neler yapması gerektiğidir. Çünkü MEB’in hazırladığı eğitim materyallerini tüm Türkiye kullanabiliyor iken üniversitelerde her üniversitenin her fakültenin/biriminin her bölümünün her hocası her dersini kendisi özel olarak hazırlayıp sunmalı ve sistemi kullanarak öğrenciye hedeflediği eğitimi kaliteli olarak vermenin yolunu bulmak durumunda.
Teknolojinin sağladığı imkanlar kullanılarak her türlü eğitimin son derece etkin bir şekilde verilebileceği uzaktan eğitim sisteminde, bileşenler farklı şekillerde tanımlansa da bu çalışmada öğrenci odaklı sistemde temel bileşenler aşağıdaki gibi listelenmektedir.
- Öğrenim Yönetim Sistemi
- Ders İçeriği
- Kaynaklar
- Sınavlar
- Ödevler
- Mesajlar
- Sohbet Yukarıda olmazsa olmaz zorunlu modüllerin yanında aşağıdaki gibi isteğe bağlı modüller de eklenebilir.
- Forum
- Duyurular
- İstatistikler
- Ders İzlencesi
- Ders Bilgileri
- Takvim
- Ders İzlencesi
- Sanal Sınıf
- Eğitim Materyalleri Oluşturma
Bu yazıda özellikle ÖYS içerisinde yer alan zorunlu modüllerden Ders İçeriği ve Sınavlar üzerinde durulacaktır.
Öğrenim Yönetim Sistemi (ÖYS)Uzaktan eğitimin ana bileşeni olan ÖYS için kullanılan yazılım sistemin belkemiğini oluşturmaktadır. Yukarıda ifade edilen ilk 6 madde ÖYS yazılımları için olmazsa olmaz zorunlu modüller olarak algılanmalıdır. Sonraki maddeler isteğe bağlı olarak kullanılabilir.
Sanal Sınıf
Eğitmen ile öğrencilerin anlık olarak sanal platformda görüntülü olarak karşı karşıya gelmelerini ifade eder. Yani farklı mekanlardaki kullanıcıların İnternet üzerinden iletişimini sağlayan yeni nesil bir çevrimiçi sanal toplantı aracıdır. Günümüzde kurumları uzaktan eğitimde sıkıntıya sokan en önemli etken canlı ve interaktif derslerin yürütülmesidir. Çünkü aynı anda onlarca/yüzlerce/binlerce kişinin aynı derste sanal ortamda bulunması teknolojinin imkanları ile sınırlı olup, bu konuda henüz hiçbir kurum/yazılım arzu edilen seviyede bir performans sergileyememektedir.
Eğitmen ile öğrencilerin anlık olarak sanal platformda görüntülü olarak karşı karşıya gelmelerini ifade eder. Yani farklı mekanlardaki kullanıcıların İnternet üzerinden iletişimini sağlayan yeni nesil bir çevrimiçi sanal toplantı aracıdır. Günümüzde kurumları uzaktan eğitimde sıkıntıya sokan en önemli etken canlı ve interaktif derslerin yürütülmesidir. Çünkü aynı anda onlarca/yüzlerce/binlerce kişinin aynı derste sanal ortamda bulunması teknolojinin imkanları ile sınırlı olup, bu konuda henüz hiçbir kurum/yazılım arzu edilen seviyede bir performans sergileyememektedir.
Sunucunun RAM bellek kapasitesine, işlemcisine ve switch yapısına ve ağ bant genişliğine bağlı olarak aynı anda bir sunucuda kaç ders açılmasından ziyade kaç kişinin anlık bir derste olabileceğinin limiti bulunmaktadır. Bu nedenle üniversitelerin en büyük yatırımı da sanal sınıf sunucuları üzerine olmak durumunda, aksi halde ya yurt içinde ya da yurtdışında bulunan sunucular üzerinden sanal sınıf uygulamaları için hizmet almaları kaçınılmazdır.
Sanal sınıf uygulamalarının etkin olabilmesi, öğrenciyi derste sürekli uyanık tutabilmesi için canlı ders esnasında, eğitmenin öğrenciye sunum yapma veya konuşma yetkisi vermesi, mini anketler yapması, anlık kısa sorular sorması gibi olanakları sağlaması gerekir.
Yapılmış canlı ders kayıtlarının arşive düşüp öğrencilerin istediği zaman kayıtları tekrar izlemesi mümkün olmalıdır.
Sanal sınıf uygulamalarında dikkat edilmesi gereken önemli nokta, Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisinin 7 Temmuz 2020 tarihinde yayınladığı genelge ile sunucularını yurt dışında barındıran yabancı menşeli yazılımların bulut ortamlardaki veri güvenliği sorunları nedeniyle mümkün olduğunca yerli ve milli ürünler kullanılmasını önermektedir.Eğitim Materyalleri Oluşturma Ders İçeriği bileşenin ana maddelerinden olan Eğitim Materyalleri Oluşturma uzaktan eğitim sisteminin sağlıklı işletilebilmesi için eğitmenlerin en çok üzerinde duracağı ve kendi sorumluluklarında olan bir görevdir. Bir ders için oluşturulacak eğitim materyalleri aşağıdaki gibi listelenebilir:
- Her konu için çekilmiş videolar
- Metin dokümanlar (PDF olmalı)
- Resimler-grafikler
- İnternet linkleri (kütüphaneler, dergiler, makaleler, videolar, web sayfaları vb.)
Uzaktan eğitimde derslerin doğru, etkin ve anlaşılır bir şekilde anlatıldığı videoların öğretim elemanları tarafından oluşturulması oldukça önemli ve gerekli olmaktadır. Sadece sanal sınıf ile verilecek canlı derslerin uzaktan eğitiminde verilen her ders için yeterli olduğu söylenemez. Bu durumda neler yapılmalı? Video nasıl çekilmeli?
- Basit bir PowerPoint sunumunu ekrana yansıtıp, arkasından konuşarak video çekmek etkili bir eğitim materyali için yeterli olmamaktadır.
- Ders videoların öğrenciler tarafından anlaşılabilmesi, ilgilerini çekebilmesi için videoların işlenmesi, zenginleştirilmesi gerekmektedir.
- Ders videoları çekilirken en azından sunumların mümkün olduğunca monotonluktan uzak etkileşimli, animasyonlu yapılması gerekmektedir.
- Sunumların sadece yazı içermesinden ziyade resim ve grafik gibi görsellerle desteklenmesi gerekmektedir.
- Gerektiğinde sunum içerisinde kısa videolarla konunun daha iyi anlaşılması sağlanabilir. Yani video içerisinde kısa videolar kullanılabilir.
- Her dersin kendine göre farklı anlatım özelliği vardır. Matematik, istatistik, resim, grafik tasarım dersleri için grafik tablet eğitmenin zemin üzerinde rahat çizimler yapmasını sağlayacaktır. Bu tür ders videolarının grafik tablet kullanılarak yapılması konunun interaktif anlatılmasını, öğrencinin ilgisinin sürekli ekranda olmasını sağlayacaktır.
- Ders videoları hazırlanırken ilk sunumlu kayıtla olabildiğince canlı, interaktif olursa videoların sonradan düzenlenmesine gerek kalmayabilir.
- Ancak ders videolar basit olarak çekildikten sonra Camtasia, Windows Movie Maker, Adobe Premier Pro, Vegas pro, Final Cut gibi video düzenleme programları kullanılarak olabildiğince zenginleştirilebilir, etkili ders materyalleri haline getirilebilir ki getirilmelidir.
- Bir makinenin nasıl çalıştığı, bir kimya deneyinin nasıl yapıldığı, bir hastaya teşhisin nasıl konduğu gibi uygulamalı derslerde de videolar çekilerek video düzenleme yazılımlarıyla birleştirilebilir, yeniden seslendirilebilir ve yeniden düzenlemeler yapılarak etkin eğitim videosu haline getirilebilir. Canlı derslerde sadece konuşarak eğitim vermek uygulamalı dersler için yeterli olmayıp önceden çekilen videoların oynatılarak onlar üzerinde açıklamaların yapılması son derece etkili olmaktadır.
- Öğretim elemanlarının etkin ders videoları çekmek için kendi bilgisayarlarını, video kayıt cihazlarını kullanması yeterli olabilir.
- Birimler bazında (Fakülte/Yüksekokul/Meslek Yüksekokul/Enstitü) oluşturulacak basit yeşil perde stüdyoları ile öğretim elemanlarının perde önünde çektiği videoların arka planı şeffaflaştırılarak ilgili görsellerin konuşmacının arka planında veya yanında son derece etkin olarak aktarılması mümkün olabilmektedir.
- Canlı dersler ile kamera karşısında verilecek monoton slayt sunumlarının öğrenciyi dersten uzaklaştırdığı, belli bir süre sonra zorunlu değilse dersi terk ettiği gözlemlenmiştir. Canlı derslerin mutlaka resim, grafik, video gibi ek görsellerle desteklenmesi zorunludur.
- YÖK’ün 6 Mayıs 2020 tarihinde uzaktan ve dijital ortamda eğitimin devam ettiği küresel salgın sürecinde engelli öğrencilerin karşılaştığı farklı problemlerle ilgili üniversitelere engelli öğrencilere uzaktan eğitim sağlanması konusunda farkındalık oluşturacak bir dizi tedbir ve önlem maddeleri içeren bir yazı gönderdi.
- Uzaktan öğretimi engelli öğrencilerimiz için mümkün olduğunca erişilebilir kılmak için gerekli tedbirlerin imkanlar çerçevesinde alınması gerektiği bildirildi.
- Bu tedbirlerin neler olduğu sıralınmış olmasına karşın, maalesef bunları dikkate alıp da materyal hazırlayan öğretim elemanlarının sayısının yok denecek kadar az olduğu bilinmektedir.
- Bunun içinde katkı vermek amacıyla birimler bazında ders materyali hazırlama ve destekleme birimleri kurulmalıdır. 16 Mart 2020 tarihinden itibaren üzerlerinde önemli bir yük bulunmayan araştırma görevlilerinin bu konuda önemli destek vermeleri mümkün olabilir. Eğitim materyallerini zenginleştirme konusunda herkesin eğitilmesi mümkündür.
- İşitme engelli öğrencileri bulunan derslerde ders içeriklerinin metin olarak da sağlanması, ders anlatımlarının mümkünse alt yazılı olarak da verilmesi, ders içeriğinin önceden metin olarak öğrenciye gönderilmesi, dudak okuyabilen öğrenciler için ders sunumlarının yanı sıra öğretim elemanının ekranda görünmesinin sağlanması; görme engelli öğrenciler için okuyucu sistemlerinin kullanabileceği zengin metin biçimlerinin metinlerde kullanımı açısından özen gösterilmesi, sunumlarda büyük punto ve kontrast renk kullanılması, görsel içeriklerin, grafik ve tabloların ders anlatımı sırasında betimlenmesi, özellikle sınavlarda grafiklerin betimlenmesi; sınavlarda engel durumuna göre ek süre tanınması gibi tedbirlerin alınmasını YÖK üniversitelerimize önermektedir.
- Teknolojinin olduğu her ortamda risk vardır, bu nedenle sanal sınıf sistemin her an kesintiye uğrayabileceği, kapanabileceği gözönünde bulundurularak verilecek derslerle ilgili sisteme önceden videolar ve diğer materyaller yüklenmelidir.
- Gerektiğinde Sohbet Odası ve Formlar araçları interaktif kullanılarak derslerin sürdürülmesi sağlanmalıdır.
- Uzaktan Eğitimi sınırlayan veya kasan en önemli unsur CANLI DERS olacaktır, uygun teknolojiye yeterli yatırım yapılmadığı sürece canlı derslerin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilme imkanı oldukça zordur. Buna göre tedbirler alınmalıdır.
- Özellikle çok fazla öğrenci ve ders potansiyeli olan kurumların her dersi uzun süreli canlı ders olarak yapma beklentisi olmamalıdır. Hem eğitmen hem de öğrenci açısından bunun uygulanabilirliği çok zayıftır.
- Her 40 veya 45 dakikalık normal ders için Canlı ders saatinin 20-30 dakika arasında olması, derslerin etkin olma durumuna bağlı olarak istenirse bu derslerin bir defada 60-75 dakikalık blok ders halinde yapılması sağlanmalıdır.
- Canlı ders esnasında bazı ufak anket ve kısa testlerle öğrencinin ilgisini derste tutmaları sağlanmalıdır.
- Etkin, anlamlı, interaktif ve canlı içerikler oluşturmak için Camtasia yazılımını kullanabilirsiniz.
- Web tabanlı açık kaynak yazılımı olan Xerte Çevrimiçi İçerik Geliştirme Editörü'nü kullanarak da her türlü içeriği geliştirmeniz mümkün olabilmektedir.
- Kayıt yapılan ders videolarında da konu aralarında aniden sorular sorularak öğrencinin seyrettiği konuyu anlamış olduğu test edilmeli. Soruya yanlış cevap verilmesi durumunda videonun tekrar konunun başına gitmesi mümkün olmalıdır.
